Mieszkanie z osobą z niepełnosprawnością – praktyczny przewodnik

Wiele osób z niepełnosprawnościami żyje samodzielnie i świetnie sobie radzi. Jednak część z nich wymaga asysty lub z różnych powodów nie może mieszkać samodzielnie. Zgodnie z konwencją ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji powinien przysługiwać asystent lub zespół asystencki, jednak w Polsce projekt ustawy o Asystencji OzN jest dopiero tworzony. W efekcie osoby z niepełnosprawnościami, o ile nie wymagają opieki instytucjonalnej, zmuszone są szukać innych rozwiązań – najczęściej mieszkają z rodzinami, czasami ich osoby partnerskie łączą obowiązki romantyczne z opiekuńczymi. Część OzN samodzielnie opłaca asystentów, a co sprawniejsi mieszkają ze współlokatorami. O czym warto pamiętać mieszkając pod jednym dachem z osobą z niepełnosprawnością? 

Mieszkanie z osobą z niepełnosprawnością: OzN + rodzina

Najpopularniejszy w naszym kraju model koegzystowania OzN jest również tym najtrudniejszym. Mieszkanie z dorosłymi dziećmi może być dla obu stron sporym wyzwaniem. Gdy osoba z niepełnosprawnością jest zależna od pomocy rodziców, dziadków czy rodzeństwa trudno jest jej osiągnąć samodzielność. Oto kilka zasad, które warto wtedy przestrzegać:

• Osoba z niepełnosprawnością jest odrębną jednostką, ma swoją podmiotowość. Ma prawo do swojej przestrzeni i swojej prywatności, do swojego miejsca w mieszkaniu i swoich rzeczy.
• Osoba z niepełnosprawnością potrzebuje kontaktu z ludźmi. Mieszkanie nie powinno jej izolować od domowników, należy zapewnić jej poczucie uczestnictwa w życiu rodziny, wspólnie rozmawiać, jeść, bawić się. Traktować zdanie OzN na równi z innymi domownikami. 
• OzN ma prawo do rozwoju zawodowego i do usamodzielnienia się. Warto wspierać OzN w osiągnięciu maksymalnej samodzielności bo jak najbardziej jest to możliwe.
• Jako rodzina i opiekunowie w jednym nie zapominamy o dbaniu o siebie i odpoczynku, o swojej przestrzeni i rozwoju zainteresowań. Warto podzielić się opieką nad OzN z rodziną, krewnymi czy asystentem. Regularnie wyjeżdżać, korzystać z urlopu wytchnieniowego, utrzymywać kontakty towarzyskie. 
• Należy dbać o socjalizowanie OzN. Wychodzenie z domu, uczestnictwo w wydarzeniach, poznawanie nowych ludzi a nawet codzienne rozmowy. Łatwo wpaść w automatyzm i sprowadzić relację do komend – a to prosta droga do izolacji i samotności OzN.

Osoba z niepełnosprawnością i partner/ka

Gdy osoba z niepełnosprawnością odnajduje miłość, pojawia się często chęć wspólnego zamieszkania. Jest to naturalna część związku i rozwijanie się jako para i jako jednostki. Jak wygląda wspólne mieszkanie z osobą z niepełnosprawnością? O czym warto pamiętać mieszkając z OzN?

Jesteście przede wszystkim parą. Oddzielenie roli partnerskiej od opiekuńczej to podstawa udanego związku. Opieka nad partnerem z niepełnosprawnością powinna być powierzona asystentom. Partner OzN powinien mieć swoją przestrzeń w domu i możliwość spędzania czasu na swoich zajęciach. Należy uważać na oznaki rozwijającej się zależności. Nie zapominajcie, że jesteście osobnymi jednostkami i macie prawo mieć własne życie i własne sprawy. Nie spędzajcie całego czasu razem. Miejcie oddzielne pasje, znajomych, prace. 

Dbajcie o siebie nawzajem jak w każdym dobrym związku, ale o siebie samych dbajcie jeszcze bardziej. 

Osoba z niepełnosprawnością i asystent/opiekun  

Wiele osób z niepełnosprawnościami, które wymagają stałej opieki decyduje się na zatrudnienie asystenta który z nimi zamieszka. W zamian za mieszkanie i wynagrodzenie asystent/ka wspiera OzN w życiu i w gospodarstwie domowym. Czasem ten model jest łączony z dodatkowymi pracownikami – pielęgniarz/rkami lub asystent/kami “do zadań specjalnych”, którzy pracują na godziny i mają inne zadania, np. wyjazdy, kąpiele itd.

Relacja OzN z asystentem osobistym to bardzo specyficzna więź. Asystent to coś więcej niż pracownik, nawiązuje bliską, prywatną relację ze swoim “pracodawcą”, a jednocześnie się nim “opiekuje”. Taka relacja wymaga otwartości i dojrzałości, ale też umiejętności stawiania granic i komunikowania swoich potrzeb i trudności.

A zatem: jak zadbać o dobrostan takiej koegzystencji we wspólnym domu?

• Należy koniecznie zadbać o komfortowy, oddzielny pokój dla osoby asystentkiej, odpowiednio duży by mogła tam w spokoju odpoczywać i poczuć się jak “w swoim domu”. 
• Należy szczegółowo ustalić zakres zadań – co asystent/ka robi a czego nie, aby uniknąć nieporozumień w przyszłości.
• Jedną z najważniejszych rzeczy jest ustalenie czasu pracy i czasu na odpoczynek. To, że pracownik/czka mieszka z OzN nie oznacza, że jest w pracy 24/7. Należy ustalić codzienne przerwy, wolne dni i urlopy odpowiadające potrzebom obu stron. 
• Wspólne mieszkanie może być męczące, jeśli współmieszkańcy się nie lubią. Dlatego przy zatrudnianiu warto zwrócić uwagę, czy pasujecie do siebie pod względem osobowości, wartości, celów. Tak intensywna relacja może szybko doprowadzić do eskalacji konfliktów. 
• Omówicie już na starcie sposób rozwiązywania konfliktów. Warto włożyć wysiłek w szczere dzielenie się emocjami i problemami i wspólne znajdowanie rozwiązań. 

Przyszłość asystencji OzN

Każda osoba, niezależnie od stopnia sprawności ma prawo do samodzielnego życia – jeśli jest osobą wymagającą pomocy asystenckiej, to państwo ma obowiązek taką asystencję zapewnić. W tym celu powstaje Ustawa o Asystencji Osób z Niepełnosprawnościami. Gdy zostanie zatwierdzona (przewidywana jest na 2025 rok) wiele problemów mieszkaniowych OzN zostanie rozwiązanych, gdyż w tym momencie jedyny wybór jaki mają to między życiem z rodzicami, DPS-em, a opłacaniem asystentów, których koszty przekraczają możliwości większości OzN.

Asystencja osobista połączona ze świadczeniem wspierającym będzie prawdziwym upodmiotowieniem i uwolnieniem osób z niepełnosprawnościami. Da im możliwość samodzielnego życia i mieszkania z zapewnionym wsparciem, bez poczucia, że są dla kogoś ciężarem. To będzie korzystne dla wszystkich – zarówno dla osób z niepełnosprawnościami, jak i ich rodziców, partnerów i współpracowników. A my jako społeczeństwo zyskamy grupę fantastycznych, zmotywowanych i utalentowanych pracowników, partnerów, przyjaciół, z którymi mieszkanie będzie jeszcze bliższe idei “Szczęśliwego Domu”. 

Więcej informacji o tym, jak miejsce zamieszkania wpływa na nasze poczucie szczęścia i dobrostan znajdziesz w najnowszym raporcie Otodom Szczęśliwy Dom: Emocje na kwadracie.

O autorze

Wojtek Sawicki – aktywista dostępnościowy i twórca projektu Life On Wheelz.